Një nga problemet themelore ka qenë nisja e dialogut pa një kushtëzim të qartë: njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Kjo qasje i ka dhënë Serbisë hapësirë të bollshme për të instrumentalizuar dialogun në favor të saj dhe për të ndërtuar narrativen ndërkombëtare se është një aktore konstruktive, ndërkohë që vazhdon të mbajë një qëndrim destruktiv në terren. Për të kuptuar më mirë sfidat dhe pasojat e kësaj qasjeje, mund të marrim shembuj nga praktikat ndërkombëtare.

1. Rasti i Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë: Një Model i Kushtëzimit të Qartë

Mosmarrëveshja ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë për çështjen e emrit ofron një shembull të rëndësishëm sesi një proces dialogu mund të strukturohet për të çuar drejt një zgjidhjeje përfundimtare dhe të qëndrueshme. Greqia, si një anëtare e NATO-s dhe BE-së, kushtëzoi njohjen ndërkombëtare dhe integrimin euroatlantik të Maqedonisë me ndryshimin e emrit të saj. Pas negociatave të gjata dhe të vështira, të dyja palët arritën Marrëveshjen e Prespës (2018), e cila përfundoi kontestin shumëvjeçar. Rezultatet ishin konkrete: Maqedonia e Veriut u anëtarësua në NATO dhe hapi rrugën për integrim në BE.

Në këtë rast, kushtëzimi ishte i qartë dhe i vendosur: pa zgjidhjen e problemit të emrit, nuk kishte progres në integrimin ndërkombëtar. Në krahasim, Kosova ka lejuar Serbinë të përfshihet në dialog pa kërkuar paraprakisht njohjen e pavarësisë si një kusht të panegociueshëm.

2. Rasti i Palestinës dhe Izraelit: Rreziku i Dialogut pa Fund

Dialogu ndërmjet Palestinës dhe Izraelit, i mbështetur nga SHBA dhe partnerët ndërkombëtarë, ka shërbyer si një shembull i një procesi të gjatë, por pa zgjidhje konkrete. Shumë raunde bisedimesh janë mbajtur, duke përfshirë Marrëveshjet e Oslos (1993), por mungesa e një strategjie të qartë dhe e një presioni të mjaftueshëm ndaj palëve për të respektuar detyrimet e tyre ka rezultuar në stagnim. Për Palestinën, dialogu shpesh është shndërruar në një mjet për të ruajtur status quo-në, ku Izraeli zgjeron kolonitë e tij, ndërsa çështja palestineze mbetet e pazgjidhur.

Ky rast na tregon rrezikun e dialogut pa një fund të qartë. Në rastin e Kosovës, duke nisur dialogun pa njohjen e pavarësisë si pikënisje, Serbia ka arritur të shtyjë çështjen e njohjes për një kohë të pacaktuar, duke përfituar nga status quo-ja.

3. Rasti i Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore: Njohja si Parakusht për Bashkëpunim

Pas Luftës së Dytë Botërore, Gjermania u nda në dy shtete: Republika Federale e Gjermanisë (Perëndimi) dhe Republika Demokratike e Gjermanisë (Lindja). Për vite me radhë, këto dy shtete funksionuan në një marrëdhënie të tensionuar, deri në Marrëveshjen Themelore të vitit 1972. Në këtë marrëveshje, të dyja palët njohën njëra-tjetrën si shtete sovrane, duke hapur rrugën për dialogun dhe bashkëpunimin teknik. Ky rast ilustron rëndësinë e njohjes reciproke si parakusht për progresin.

Në rastin e Kosovës dhe Serbisë, dialogu i nisur pa njohje reciproke ka rezultuar në një proces të fragmentuar, ku marrëveshjet teknike (si ajo për targat ose energjinë) shpesh nuk janë zbatuar plotësisht për shkak të mungesës së një baze të fortë politike.

4. Rasti i Bosnjës dhe Hercegovinës: Një Paralajmërim për Kompromiset e Gabuara

Marrëveshja e Dejtonit (1995) i dha fund luftës në Bosnje, por krijoi një sistem politik të ndërlikuar dhe jofunksional, me entitete dhe ndarje etnike që shpesh e pengojnë funksionimin e shtetit. Ky është një shembull tjetër që tregon se kompromiset e nxituara dhe të imponuara mund të kenë pasoja të gjata negative. Në rastin e Kosovës, ideja e krijimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, pa kushte të qarta për njohjen dhe zbatimin e plotë të marrëveshjeve, paraqet një rrezik të ngjashëm.

Mësimet për Kosovën

Nga praktikat ndërkombëtare, Kosova mund të nxjerrë disa mësime të rëndësishme:

1. Kushtëzimi i qartë: Si në rastin e Maqedonisë së Veriut, Kosova duhet të vendosë njohjen nga Serbia si parakusht për çdo dialog të mëtejshëm.

2. Fokusimi në rezultate konkrete: Si në rastin e Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore, dialogu duhet të bazohet në zbatimin e marrëveshjeve që kanë një ndikim të drejtpërdrejtë për qytetarët.

3. Parandalimi i status quo-së destruktive: Si në rastin e Palestinës dhe Izraelit, Kosova duhet të shmangë dialogun pa një fund të qartë, duke kërkuar një afat përfundimtar për njohjen reciproke.

4. Kujdesi ndaj kompromisit të nxituar: Siç tregon rasti i Bosnjës, zgjidhjet që krijojnë struktura të ndërlikuara dhe të paqarta vetëm sa e vonojnë stabilitetin dhe funksionalitetin e shtetit.

Në përmbledhje, dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë duhet të ridizajnohet për të qenë më i fokusuar, i kushtëzuar dhe i orientuar drejt rezultateve që përforcojnë shtetësinë e Kosovës dhe jo status quo-në e imponuar nga Serbia.