Kushtetuta dhe ligjet për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të pakicave kombëtare, këshillat e pakicave kombëtare, përdorimin zyrtar të gjuhës dhe shkrimit, antidiskriminimin dhe barazinë gjinore parashikojnë mbrojtjen e pakicave nga diskriminimi. Raporti i Komisionit Evropian për Serbinë 2021 vuri në dukje se vendi duhet të sigurojë zbatimin e qëndrueshëm dhe efikas të kornizave institucionale për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe të demonstrojë përmirësime të prekshme në ushtrimin efektiv të të drejtave të pakicave kombëtare.

Shqiptarët etnikë ishin subjekt i diskriminimit dhe papunësisë disproporcionale. Udhëheqësit shqiptarë etnikë në Serbi pretenduan se qeveria i nënshtronte në mënyrë disproporcionale shqiptarët etnikë ndaj “pasivizimit” te adresave për të zvogëluar numrin zyrtar të shqiptarëve etnikë që jetojnë në Serbi. Neni 18 i Ligjit për Qëndrimin e Qytetarëve në Serbi i lejon Ministrisë së Brendshme të heqë individët nga regjistri civil (d.m.th. t’i “pasivizojë” ata) nëse ministria konstaton se ata aktualisht nuk jetojnë në adresën e tyre të regjistruar. Policia e bën këtë përcaktim në mënyrë rutinore përmes vizitave spontane në shtëpi. Ndonëse shpesh kryhet gjatë orarit të punës, mjafton një vizitë ku individi nuk është i pranishëm për të përcaktuar mosrezidencën në adresë. Sipas një raporti të vitit 2021 nga Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, zbatimi joproporcional i këtij ligji nga qeveria që synonte shqiptarët përbënte “spastrimin etnik përmes mjeteve administrative”. Raporti vuri në dukje se individët e pasivizuar nuk mund të rinovojnë kartën e identitetit ose pasaportën e tyre të skaduar, pa të cilën ata nuk ishin në gjendje të regjistronin një makinë, të kishin akses në kujdesin shëndetësor ose shërbime sociale (përfshirë pensionet), të blinin ose shesin prona ose të votonin në zgjedhjet lokale ose të përgjithshme. Shumë individë të pasivizuar raportojnë se nuk janë njoftuar për pasivizimin e tyre dhe shumica mësojnë se janë pasivizuar shumë kohë pas faktit kur tentonin të rinovonin dokumentet e tyre të identitetit. Rezoluta e Parlamentit Evropian e 6 korrikut mbi Raportin e Komisionit të vitit 2021 për Serbinë bëri thirrje “për hetime të pavarura dhe të plota mbi këto akuza dhe nga autoritetet serbe që të ndalojnë të gjitha praktikat diskriminuese dhe shënjestrimin [të pakicave etnike]”.

Sipas institucioneve të pavarura, OJQ-ve dhe ekspertëve, gjuha e urrejtjes dhe gjuha diskriminuese përdoreshin në mënyrë rutinore nga media, personalitete publike, politikanë, sportdashës dhe përdorues të mediave sociale kundër komuniteteve pakicë, dhe ligjet në fuqi nuk u zbatuan në mënyrë adekuate. Drejtori i Agjencisë së Inteligjencës së Sigurisë, Aleksandar Vulin vazhdoi të përdorte publikisht një term poshtërues për shqiptarët në ish-pozitën e tij si ministër i Brendshëm; në qershor, disa OJQ dënuan gjuhën e urrejtjes së Vulin dhe i kërkuan qeverisë ta denonconte atë. Qeveria nuk e bëri këtë.

Liderët shqiptarë etnikë në komunat jugore të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit së bashku me boshnjakët në rajonin jugperëndimor të Sanxhakut vazhduan të shprehin shqetësimin për nënpërfaqësimin e komuniteteve të tyre në institucionet shtetërore në nivel lokal. Shqiptarët etnikë pretenduan se diskriminimi në punësim dhe punësim në institucionet publike dhe private vazhdoi. Gjatë regjistrimit kombëtar të kryer në tetor, shqiptarët etnikë në Medvegjë regjistruan raste të nënnumërim, refuzim për të lejuar regjistrimin në gjuhën shqipe sipas kërkesës dhe diskriminim nga regjistruesit joshqiptarë. Përfaqësuesit e komunitetit rom gjithashtu pretenduan diskriminim në kryerjen e regjistrimit, duke thënë se regjistruesit nuk hynë në të gjitha vendbanimet joformale rome dhe nuk arritën të pyesnin shumë të anketuar romë nëse dëshironin të raportonin përkatësinë e tyre etnike.

Kishte 24 Këshilla të Pakicave Kombëtare që përfaqësonin grupet e pakicave etnike të vendit. Këshillat kishin kompetencë të gjerë mbi arsimin, median, kulturën dhe përdorimin e gjuhëve të pakicave. Zgjedhjet për këshillat e pakicave kombëtare u mbajtën më 13 nëntor; anëtarët e rinj të këshillit do të shërbejnë për një mandat katërvjeçar.

Qeveria ndërmori disa hapa për të luftuar dhunën dhe diskriminimin kundër anëtarëve të grupeve minoritare. Ministria për të Drejtat e Njeriut dhe të Pakicave dhe Dialogu Social ka ndihmuar komunitetet pakicë duke mbështetur punën e Këshillave Kombëtare të Pakicave./FrontOnline/