Në 27 janar 1945, u hapën dyert e kampit të përqendrimit të Aushvicit, për t’i treguar të gjithë botës tmerret tjera të Luftës së Dytë Botërore. Trupat e Armatës ruse liruan pak nga të burgosurit që kishin mbetur gjallë, rreth shtatëmijë nga ta. Për këtë arsye, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së ka caktuar 27 janarin si Ditën Ndërkombëtare të Holokaustit, në nderim të miliona personave që u vranë nga nazistët. Në kampet e përqendrimit u është marrë jeta rreth gjashtë milionë hebrenjve.
Lidhjet shpirtërore ndërmjet popullit shqiptar dhe popullit hebre janë unike dhe ato duhet të ruhen. Në historinë e tyre, shqiptarët nuk njihen për krime mizore ndaj popujve të tjerë. Me gjithë pushtimet e jashtme, me gjithë kanosjen e ekzistencës, shqiptarët ishin të vetmit që hapën dyert për hebrenjtë. Ende nuk dihet saktë se sa hebrenj kaluan nëpër tokat shqiptare. Në këtë kontekst, nuk janë të rëndësishme shifrat sa është qëllimi madhor për të shpëtuar njeriun tjetër. Fakti se ekzistonte gatishmëria për të ndihmuar e për të mos dorëzuar hebrenjtë, tregon madhështinë e popullit tonë.
Shqiptarët nuk dinin çdo të thotë të jesh antisemit, sepse ata kur i takonin hebrenjtë, tek ta e shihnin njeriun, pastaj mikun. Edhe pse familjet shqiptare i takonin besimit mysliman, për shqiptarët ka një Zot dhe një Besë. Kështu, hebrenjtë e gjetën një tjetër Tokë të Premtuar te familjet shqiptare. Jo vetëm në Kosovë e jo vetëm tek shqiptarët e besimit islam, por në gjithë trojet shqiptare, te familjet shqiptare të besimit katolik, ortodoks e bektashi… kudo, hebrenjtë gjetën ngrohtësinë, njerëzinë dhe e njohën Besën. Ndaj, nuk ekziston asnjë rast i vetëm që një hebre të jetë dorëzuar nga dora shqiptare.
Kjo sakrificë është ruajtur përmes trashëgimtarëve të qindra familjeve. Dhe, është shembull për mbarë botën se çdo të thotë të tregohesh njeri dhe t’ia shtrish dorën e ndihmës dikujt ai kur ka nevojë.
Institucioni “Yad Vashem” në Jerusalem, deri tani ka njohur zyrtarisht 69 shqiptarë si “Fisnikë të Kombeve” – për shpëtimin e hebrenjve gjatë Holokaustit.
