Gazeta e famshme spanjolle, El País ka shkruar për jetesën paralele që bëhet në Mitrovicë të Kosovës. Artikullin e saj të gjatë, gazeta më e madhe në Francë e ka titulluar “Mitrovica, fuçi e qetë baruti e Kosovës”.
Shqiptarët dhe serbët bëjnë jetë paralele në këtë qytet kosovar, por marrëveshjet e vitit 2013 kanë rritur kontaktet midis dy anëve të një ure që më parë askush nuk e kaloi, shkruan El País.
Kur Agron Berisha shkoi të punonte si kamarier në restorantin Ura, më shumë qenë po kalonin Urën e Re në Mitrovicë sesa njerëz. Ajo kohë mbahet mend sepse ishte pak pasi u hap dhe se vendi ku ai punon, ka një tarracë me xham që ju lejon të shihni në mënyrë të përsosur paradoksin që e mbyll më shumë qytetin konfliktual në Kosovë: një ndërtim i krijuar për të bashkuar – dhe që fton qenien njerëzore pothuajse instinktivisht të kalojë – funksionon këtu si një kufi i padukshëm midis bregut verior të lumit Ibër, kryesisht serb dhe bregut të jugut, i populluar vetëm nga shqiptarët. Në të parën, jetojnë 12,000 njerëz, ata flasin serbisht dhe paguajnë me dinarë, automjetet kanë targa serbe, një monolit përkujton viktimat e bombardimeve të NATO-s dhe “terrorizmit” të guerileve shqiptarë të Kosovës dhe një mbishkrim nënvizon se “Kosova është Serbia dhe Krimea është Rusi”. Në të dytën, disa dhjetëra metra larg, gjuha e 72,000 banorëve të saj është shqipja dhe monedha euro; monumentet kosovare; udhëheqës të tillë si Isa Boletini (i cili premtoi në fillim të shekullit për të marrë hak për vuajtjet shqiptare) lavdërohen në rrugë dhe statuja, dhe flamujt kosovarë dhe shqiptarë zbukurojnë rrugët në me rastin e trembëdhjetë vjetorit të shpalljes së pavarësisë së Kosovës, e njohur sot nga pak më shumë se gjysma e 193 vendeve të Kombeve të Bashkuara. Dy qytete në një.
“Më parë ishte e mbushur me tela me gjemba. Tani njerëzit bëjnë selfie në urë. Është një kurë për sytë”, thotë Berisha, tani 57 vjeç. Ai tregon se vjen nga një familje borgjeze që mbante hamamin në kohën osmane, ende në këmbë në jug të qytetit, derisa u shpronësua në periudhën e Titos. Në Jugosllavinë socialiste ai ndau një oborr me një familje serbe. Shpërtheu lufta (1998-1999), ai pagoi një shumë të madhe për të ikur dhe u kthye pas tërheqjes së serbëve, i detyruar nga bombardimet e NATO-s. Ai gjithashtu kujton mirë – sepse kafeteria ku ai punonte në atë kohë ishte afër urës – sesi zbulimi i një djali shqiptar i mbytur në lumë në vitin 2004 çoi në një revoltë antiserbe që u përhap në pjesë të tjera të Kosovës, përfshirë qytetet me një traditë të veçantë multikulturore si Prizreni. “Dukej sikur ishte përsëri luftë. Do të doja t’i harrojmë të gjitha ato. Askush nuk dëshiron të kthehet në atë situatë. Ne duhet të jetojmë si para luftës, edhe nëse është e vështirë”, thotë ai, ndoshta duke idealizuar marrëdhëniet e kaluara midis dy komuniteteve.
Kur kjo ish-provincë serbe me 90% të popullsisë shqiptare filloi udhëtimin e saj drejt pavarësisë, 10% e serbëve morën një goditje. […] Ura është shndërruar në barrikadë: zhavorr, gurë, vazo të mëdha, makina të djegura… Tani aty ka blloqe çimentoje që nuk lejojnë vetëm kalimin e automjeteve, të cilat mund të kalojnë nëpër ura të tjera.
Këto ditë ka rënë borë dhe uji i lumit Ibër shkon i qetë. Bukuria e së bardhës mbi një qytet mjaft gri dhe entuziazmi i përbashkët… Të rinjtë serbë kalojnë urën nga veriu në jug për të blerë në një qendër të madhe tregtare, ndërsa shqiptarët e moshuar ecin në rrugën tjetër për të blerë ilaçe në barnatore më të lira në veri. Karabinierët e misionit të NATO-s patrullojnë në urë. “Ajo që jemi është mbi të gjitha të mërzitur”, rrëfen njëri prej tyre para se të nënvizojë se situata ka qenë e qetë për muaj me radhë.
Ndërsa nuk ka asnjë serb të mbetur në jug të lumit, qindra familje shqiptare jetojnë në veri, dhe pretendimet për pronat e tyre gjithashtu pjesë e një lufte të heshtur të pasurive të patundshme. Besiana, një shqiptare nga Kosova, 33-vjeçare, kryqëzohet me dy fëmijët e saj – nëntë dhe tetë vjeç – dorë për dore. Ajo i çon në shkollë, në jug, nga banesa me qira në të famshmin Tres Torres, i cili ndodhet mbi pjesën tjetër të shtëpive në veri. “Unë jetoja në jug dhe pesë vjet më parë u zhvendosa në veri. Këtu ne nuk paguajmë për ujë ose energji elektrike [komunat me shumicë serbe nuk i paguajnë ato tek autoritetet kosovare] dhe burri im dhe unë jemi të papunë. Unë nuk mund të punoj për shkak të një problemi reumatologjik dhe burri im ka punuar gjithçka: elektricist, piktor… Por tani me pandeminë…”.
Ednora Kastrati, një ekonomiste shqiptare, refuzon ta shesë shtëpinë e shkatërruar nga lufta në të cilën ajo u rrit në veri të Mitrovicës. Sytë e tij mjegullohen kur tregon fotot para dhe pas. “Gjatë gjithë jetës sime isha në veri. Lufta filloi dhe ne përfunduam duke kaluar në Malin e Zi duke u paraqitur si serbë. Ne e flisnim gjuhën shumë mirë. Nga atje mbërrijmë në Shqipëri. Tashmë atëherë na mbërriti lajmi se shtëpia ishte djegur. Është e vështirë të shohësh se sa shpejt shkatërrohet diçka që familja juaj ka kaluar 50 vjet duke investuar në të”, thotë ajo. Kastrati nuk guxon ta rindërtojë shtëpinë dhe të vendoset atje sepse, thotë sjo, “nuk jam e sigurt”, por ajo nuk pranon ta nxjerrë tokën në shitje sepse nganjëherë thotë se kjo i vjen “nga nostalgjia” dhe sepse dëshiron që mbiemri i tij të vazhdojnë të paraqiten në regjistrin e pronave ku ajo u rrit. “Qoftë gjithmonë një pjesë e jona atje”, përfundon ajo.
Në skajin shqiptar të urës, dikush ka pikturuar shkronjat UÇK, akronimin për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, guerilen që luftoi për pavarësi dhe kundër shtypjes serbe në vitet 1990. Nga ana tjetër, është shkruar fjala Serbi, në të dy versionet, në latine dhe cirilike. Nga atje, ekziston një rrethrrotullim i vogël i cili pasohet nga një shpat i gjallë për këmbësorë plot me dyqane dhe kafene, ku nuk ka shumë tavolina bosh dhe ku Anna kujdeset për fëmijët e saj. Kjo mësuese 35-vjeçare serbe nga Mali i Zi preferon të qëndrojë në anën e saj të qytetit. “Unë nuk kam asnjë problem me shqiptarët, thjesht nuk dua të kaloj. Nuk kam miq atje dhe as miqtë e mi nuk kalojnë. Ndonjëherë shkoj në supermarket atje dhe është e vërtetë që flas anglisht, apo edhe serbisht, dhe asgjë nuk ka ndodhur kurrë. Por burri im, për shembull, nuk pranon. Ai është nga Vushtrria”, thotë ajo.
Nina është gjithashtu serbe, është 24 vjeç, ajo studion Pedagogji në universitet dhe mendon si shumë njerëz – diçka që bashkon shqiptarët dhe serbët – për t’u larguar. Rreth 170,000 kosovarë, kryesisht të rinj, emigruan midis viteve 2015 dhe 2019, kryesisht në Gjermani dhe Zvicër. “Kam lindur këtu, më pëlqen jeta këtu. Ne kemi një universitet, të gjitha këto bare (tregon në frontet e rrugës kryesore), por unë nuk dua që fëmijët e mi të rriten me të njëjtën traumë nga lufta. Shtëpia ime ishte përballë urës. Nuk mbaj mend gjithçka, natyrisht, kam vetëm pjesëza, sepse isha shumë e vogël. Prandaj mendoj se në një moment do të shkoj të jetoj në Beograd. Kohë pas kohe kaloj në anën tjetër sepse ka një veteriner shumë të mirë, por nuk jam rehat kur e bëj. Ndihem sikur jam në një qytet tjetër, si në Madrid”, qesh ajo pranë një statuje të Stefan Lazarit, princit serb që udhëhoqi trupat e krishtera kundër Perandorisë Osmane në shekullin e 14-të. Gishti i Lazarit tregon vendin e betejës, çelësi i identitetit serb, i cili e konsideron Kosovën djepin e saj kombëtar dhe shpirtëror. Në të njëjtin shesh, një pikturë murale u jep homazhe ushtarëve të Koshare, një lloj Numancia Serbe më 1999 kundër forcave shqiptare dhe bombardimeve të Aleancës Atlantike, me frazën: “Vlen të japësh jetën tënde për këtë vend”. /Express/
