Konflikti mes Serbisë dhe Kosovës mbetet i pazgjidhur edhe 25 vjet pas ndërhyrjes së NATO-s. Beogradi nuk e njeh pavarësinë e ish-krahinës dhe mban autoritete dhe institucione paralele në rajon.

Kryeministri i Kosovës Albin Kurti nuk e pranon këtë dhe me vendosmëri e dëbon prezencën e Serbisë: importi i dinarëve serb u bllokua, postat serbe duhej të ndalonin funksionimin. Në fund të gushtit, pesë administrata komunale serbe u mbyllën.

Sidomos në veriun e Kosovës të populluar nga serbët, këta hapa po shkaktojnë tensione të mëdha. Partnerët perëndimorë të Kosovës, të cilët kanë ushtruar gjithmonë ndikim të fortë në Prishtinë që nga pavarësia, i dënojnë masat, por duken të pafuqishëm ndaj tyre.

E Marko Prelec, ekspert për Ballkanin Perëndimor, në një intervistë për “Neue Zurcher Zeitung”, ka thënë se strategjia e kryeministrit Kurti në veri është e suksesshme.

“Kurti nuk ka besim se dialogu do të sjellë rezultatin e dëshiruar: njohjen përfundimtare të pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Prandaj krijon fakte duke zbatuar sovranitetin shtetëror në veri kudo që mundet. Strategjia është më e suksesshme sesa do të prisnim shumica prej nesh. Gjithashtu për shkak se nuk mund të imagjinohej se një shef i qeverisë në Prishtinë do të ishte i gatshëm të anashkalojë partnerët e tij perëndimorë në një mënyrë të tillë”, ka thënë Prelec në këtë intervistë.

Zoti Prelec, cila është aftësia e BE-së për të negociuar një zgjidhje ndërmjet Serbisë dhe Kosovës?

Procesi i dialogut është në koma, por ende nuk ka vdekur përfundimisht. Të paktën ekziston një kanal që mund të përdoret për de-përshkallëzimin në rast emergjence. Megjithatë, mendoj se ka shumë pak gjasa që të zhvillohen bisedime të reja para zgjedhjeve në ShBA.

Si arritët në këtë pikë? Të paktën kishte diçka si një zgjidhje kompromisi: Kosova i pranon autonominë e pjesshme minoritetit serb, në këmbim Beogradi nuk i vendos më asnjë pengesë Prishtinës në skenën ndërkombëtare.

Kurti nuk ka besim se dialogu do të sjellë rezultatin e dëshiruar: njohjen përfundimtare të pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Prandaj krijon fakte duke zbatuar sovranitetin shtetëror në veri kudo që mundet. Strategjia është më e suksesshme sesa do të prisnim shumica prej nesh. Gjithashtu për shkak se nuk mund të imagjinohej se një shef i qeverisë në Prishtinë do të ishte i gatshëm të anashkalojë partnerët e tij perëndimorë në një mënyrë të tillë.

Në Uashington ose Berlin, kjo shkakton njëfarë shqetësimi. Çfarë mund të bëjë Perëndimi për të ndikuar në Prishtinë?

Për çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë, [forca mbrojtëse e udhëhequr nga NATO] KFOR-i mund të vërë në dukje disa vija të kuqe. Kjo ka ndodhur së fundi në debatin për hapjen e urës simbolike të rëndësishme në Mitrovicë. Përtej kësaj, megjithatë, mundësitë e ndikimit janë të vogla. Kursi i Kurtit është popullor në vend dhe në këtë mënyrë ka edhe legjitimitet demokratik. Kjo ka qenë edhe më e vërtetë që nga incidenti i Banjskës, kur milicitë serbe sulmuan policët kosovarë.

A ka humbur ndikimin edhe BE-ja sepse askush në Ballkanin Perëndimor nuk beson më në pranim?

Perspektiva e anëtarësimit ka qenë gjithmonë karota e Perëndimit në Ballkan. Megjithatë, shtetet e rajonit kanë edhe vetë fajin për shkak se kjo nuk funksionon më. Me përjashtim të Malit të Zi, ata thjesht nuk i plotësojnë kriteret e anëtarësimit.

Çfarë do të ndodhë tani?

Kurti gjithashtu ka të ngjarë të synojë institucionet e mbetura serbe si sistemi shkollor apo kujdesi shëndetësor. Kjo nuk do të thotë se shkollat ​​serbe do të mbyllen brenda natës. Kosova nuk ka mësues për të dhënë mësim në gjuhën serbe. Por si hap i parë, mund të kërkohen lidhje më të ngushta me Prishtinën, për shembull me kërkesën që pagat e mësimdhënësve të paguhen vetëm në euro.

Çfarë ka ndërmend të bëjë Prishtina me këtë?

Edhe nëse Beogradi e pretendon këtë, nuk besoj se Kurti e refuzon thelbësisht praninë e një popullsie serbe në Kosovë. Megjithatë, ai bën thirrje për një përkushtim të pashoq ndaj shtetit kosovar. Ai nuk toleron asnjë lloj ndjenje përkatësie ndaj Serbisë. Dyshoj se ai ka në mendje një marrëveshje si në Kroaci në planin afatgjatë. Aty kishte gjithashtu një pakicë të konsiderueshme serbe, e cila u tkurr në disa për qind të popullsisë pas luftës. Këta njerëz sot kanë të drejta të caktuara kulturore dhe politike. Megjithatë, nuk ka autonomi të pjesshme dhe asnjë mundësi reale të ndikimit për Beogradin. Përkatësia me Kroacinë nuk vihet në dyshim. Por Kosova nuk është Kroaci.

Problemi nuk është vetëm në Prishtinë. Presidenti serb Alleksandar Vuçiq gjithashtu nuk po e realizon pjesën e tij të marrëveshjes dhe vazhdon të luftojë për njohjen ndërkombëtare të Kosovës. A po e trajton Perëndimi Beogradin me shumë kujdes?

Në fakt, presioni diplomatik është kryesisht mbi Prishtinën. Vuçiqi pozicionohet me shumë shkathtësi. Dërgesat e municioneve në Ukrainë, për shembull, i kanë fituar atij pikë në Perëndim. Përveç kësaj, në disa kryeqytete evropiane ekziston shqetësimi se Rusia do ta marrë Serbinë nëse presioni ndaj Beogradit bëhet shumë i lartë. Mendoj se ky është një keqvlerësim themelor. Vetë Beogradi është dorëhequr për të qenë pjesë e Perëndimit gjeopolitikisht. Vuçiqi e di se ai është i varur nga marrëdhëniet e mira me NATO-n dhe BE-në. Në fund të fundit, këto organizata e rrethojnë vendin e tij. Çmimi i një kursi konfrontues serioz do të ishte shumë i lartë.

Pra, a nuk ekziston rreziku i një përshkallëzimi të përtërirë rreth Kosovës?

Jo menjëherë. Megjithatë, në varësi të kushteve gjeopolitike, situata fillestare mund të ndryshojë sërish. Unë jam duke menduar për dy faktorë në veçanti. Nëse lufta në Ukrainë përfundon me një lloj fitoreje për Rusinë, Perëndimi do të detyrohej të pranonte një ndryshim kufiri të detyruar me forcë. Së bashku me pasigurinë se një fitore e Trumpit do të nënkuptonte përfshirjen amerikane në një çështje të sigurisë evropiane siç është Kosova, kjo mund të çojë në një rivlerësim në Beograd në afat të mesëm.

Çfarë do të thuash me këtë?

Perëndimi po bën një gabim nëse nënvlerëson rëndësinë e konflikteve të tilla të pazgjidhura. Ka një tendencë për t’i parë politikanët në Ballkan si pushtetkërkues të korruptuar dhe cinikë, të cilët menaxhojnë çështjet nacionaliste vetëm për përfitimin e tyre. Edhe pse kjo nuk është krejtësisht e gabuar, kjo nuk do të thotë se këta politikanë nuk janë seriozë për atë që thonë. Vuçiqi nuk do ta pranojë kurrë pavarësinë e Kosovës.

Marko Prelec ka ndjekur dhe analizuar ngjarjet në Ballkanin Perëndimor për më shumë se tre dekada. Historiani, i cili ka një doktoraturë nga Yale, ka punuar në Gjykatën e OKB-së për Krimet e Luftës (ICTY), drejtoi projektin Ballkanik të Grupit Ndërkombëtar të Krizave (ICG) dhe themeloi institutin e tij. Aktualisht punon si konsulent për ICG-në. /Klankosova.tv